əsl adı maria sklodowska olan kişilərin hakim olduğu fizika və kimya dünyasına girməyi bacaran fransız alim. 2 dəfə nobel mükafatı alan marie ilk mükafatını fizika sahəsində qazanmışdı. o, bu mükafatı əri pierre curie ilə birlikdə etdiyi radioaktivliklə bağlı işlərin nəticəsində qazanmışdılar. əri öləndən sonra isə marie ikinci dəfə kimya sahəsində nobel mükafatı aldı.
birinci dünya müharibəsi ona şüalanmanın təcrübədə necə istifadə olunmasını göstərən bir imkan verdi. bu rentgen maşını idi. bu maşın ambulansların başına qoyularaq cəbhələrə gedən həkimlərin yaralıların bədənlərindəki güllə parçalarını tapmağa kömək olurdu və bunun sayəsində yüzlərlə həyat qurtarılmışdı.
məcbur evləndirilmiş, tanımadığı adamla evləndirilmiş, qoyun kimi sahibləndirilmiş, 20 yaşında istəməyərək evləndirilib gərdək gecəsində üstünə 30 yaşında gərgədan tipli götvərən oğraşlar çıxan yazıq qızlar da bu kateqoriyaya daxil olmadığı üçün təcavüz yoxdur kimi görülür. zira məcbur evləndirilən bütün qızlara "keçəcək qızım, öyrəşəcəksən" deyilib yola verilir.
qızını məcbur evləndirən bütün götvərənlərin də nəslini sikim yeri gəlmişkən.
tuxta baş tarqovi intellektuallarından (populyar elmçilər, new atheism/new age tör töküntüləri və s. ) yorulduğumuz günlərdə bu başlıq altında bir-iki şey qaralayaq dedim.
dünyada sürətlə yayılan zəhər, azərbaycanda isə tarqovi intellektuallarının əsas məşğuliyyəti. həyatım boyu saxtakar intellektuallardan, osturaqçı və sözüm ona maarifçi uşaq-muşaqlardan xoşum gəlmədiyi üçün, bu tiplərə qarşı vuruşduğum üçün eyni zamanda müasir populyar elmdən və təbliğatçılarından da xoşum gəlmir.
müasir populyar elm təmbəl, öyrənmək istəyi olmayan ya da öyrənmək üçün zəkası çatmayan kütlələrə hesablanır. əsas məqsədi sıradan insanlar anlaya bilsin deyə texniki mövzuları bəsitləşdirməkdir ancaq bunu edərkən həmin texniki mövzuları səhv şərh edir və yanlış bilgiləndirir.
ən acınacaqlı hal isə əksərən bu bəsitləşdirməni həmin sahədə heç bir təhsili, azından doktorluq dərəcəsi olmayan insanların aparmasıdır. riyaziyyat özü belə yüzlərlə alt sahəyə bölündüyü və bir sahədə çalışan şəxsin digər sahələrdən anlamadığı halda, necə ola bilər ki, bizim qəhrəman populyar elm fədaimiz bütün elm mövzularını xətm edir və plyus onları bəsitləşdirəcək səviyyəyə sahib olur? təsadüf deyil ki ən məşhur populyar elm kitabları belə səhv şərhlərlə doludur.
penrose şüur ilə bağlı yazdığı kitabda gödelin əskiklik teoremindən istifadə edir ancaq gətirdiyi arqument səhvlərlə doludur, bir riyaziyyatçı bunun fərqinə varır və üstdəki məqaləni yazır. riyaziyyatçı olmayan biri necə bu səhvi görə bilərdi? plyus da penrose özü də riyaziyyatçı-fizik olduğu üçün heç kəs onun səhv edə biləcəyini də düşünməzdi. ancaq üstdə də qeyd etdiyim kimi insanlar anlamır ki hər elm sahəsi onlarla alt sahəyə ayrılıb və bir sahədə çalışan şəxs digər sahələr haqda ancaq elementar (uzağı doktoranturaya giriş səviyyəsində) biliklərə sahib olur, o sahədə tədqiqat aparmayıb, o sahədə məqalə yayımlamayıb, o sahədə dissertasiya yazmayıb və s. və s.
penrose da riyaziyyatçıdır, nəzəri fizikdir bəli amma cəbri həndəsə vs kosmologiya ilə məşğul olur, riyaziyyatın məntiq (logic) sahəsi ilə yox. dolayısı ilə əskiklik teoremini səhv şərh etməsi və insanları yanlış bilgiləndirməsi təəccüblü hal deyil. məntiq (logic) haqda mən də bilmirəm və bu nümunəni can numan adlı türk riyaziyyatçının eyni məzmundakı bloq yazısından götürmüşəm [1] *
əlavə oxu üçün istinada baxın
amma öz bildiyim sahələrə aid ara sıra google-da populyar elm yazılarına baxıram və səhvlərlə dolu olduğunu görürəm. məsələn:
həndəsi analiz, ricci axışları ilə bağlı ortalama nəsə oxuyan biri bilər ki, üstdəki vikipediya məqaləsində qeyd olunan mövzu - "perelmanın hamilton proqramında olan problemləri aradan qaldırmasının ən əsas strategiyasının əməliyyat (surgery) metodu olması" fikri düz deyil. bunu görmək üçün riyaziyyatın alt sahəsi olan həndəsi analizin alt sahəsi olan həndəsi axışlar mövzusunun alt sahəsi olan ricci axışları haqda biliyə sahib olmaq lazımdır. azından bilmək lazımdır ki bishop-gromov monotonluq düsturu nədir, perelman bundan necə istifadə edib və s.
bu qədər texniki mövzunu, bu qədər teoremi, termini heç riman həndəsəsi ilə məşğul olmayan bir riyaziyyatçı üçün belə bəsitləşdirmək mümkün deyil qaldı ki ümumiyyətlə riyaziyyatçı olmayan biri üçün. və təbii ki bəsitləşdirmə aparanda üstdəki kimi səhv şərh etmələr yaranır və dolayısı ilə səhv bilgiləndirməyə səbəb olur. onu oxuyan biri də əgər bu sahədə məlumatsızdırsa yazılanların düz olduğunu inanır. təəssüf ki.
bu mənim azdan çoxdan bildiyim bir sahədir deyə üstdəki vikipediya səhifəsindəki səhvi görə bilirəm. bəs başqa sahələrdəki populyar elm yazıları? onlardakı səhvləri necə görəcəm? necə populyar elmə güvənə bilərəm? bilmərəm! bilmərik! populyar elm oxuyan kimsələr təəssüf ki elm öyrənmirlər, elmə kənardan baxırlar və bu cür də heç nə öyrənmək mümkün deyil. bu insanlar elmin necə irəlilədiyini, ümumiyyətlə elm nədir onu belə bilmirlər. elm öyrənmək istəyirsənsə oturub adam kimi baş yormalısan.
populyar elm o vaxt uğurlu ola bilər ki, uşaq və yeniyetmə yaşında olanları elmə həvəsləndirməyə çalışsın. amma elmi tədqiqatları səhv şərh edərək, səhv məlumatlandıraraq yox, sovet vaxtı yakov perelman tərəfindən yazılan kitablar tərzində kitablar yazaraq. yakov perelmanın kitablarını oxuyaraq o qədər uşaq riyaziyyatçı olmağa qərar verib ki. ən məşhur belə nümunələrdən biri də filds medalçısı qriqori perelmandır. qriqori perelman uşaq yaşlarında yakov perelmanın kitabını oxuyandan sonra riyaziyyata maraq duymağa başlayıb. mathematics can be fun - kitabı yakov perelmanın ən çox oxunanlarından biridir. ya da vladimir boltyansky tərəfindən uşaqlar, yeniyetmələr üçün yazılmış riyaziyyat kitabları. dolayısı ilə populyar elm üstdə qeyd etdiyim kimi sadəcə həqiqi elmə həvəsləndirmək üçün uğurlu metod ola bilər. o da ki indiki formada olan populyar elm kitab və jurnalları ilə yox, tərzini ən çox bəyəndiyim sovet elm adamlarının yazdıqları kitablara bənzər kitablarla. yakov perelman da, boltyansky də profesional riyaziyyatçılar olublar, tuxta maarifçi yox.
ən iyrənci isə bu tuxta maarifçilər hər tərəfdə insanları cahilliklə günahlandırırlar, güya ölkənin halına acıyırlar, ilber ortaylının məşhur capsində olan cahilsin keşke ölsen ifadəsi ilə nəfəs alırlar. bu maarifçilərimizə görə ölkənin bu vəziyyətdə olmasının səbəbkarı da boomer dedikləri insanlardır, bu gənclərimiz isə hamısı güjdü musiqi zövqünə sahib, dini inanc və qaragüruhdan qurtulmuş intellektuallardır hansılar ki ölkəni xilas edəcəklər. halbuki bu osturaqçı tiplər boomerlərdən daha təhlükəlidir, üstü bəzək altı təzək olduqları üçün.
populyar elmin yaratdığı ən böyük bəlalardan biri bu saxta intellektuallardır. hara baxsan hər kəs bir elmi nəzəriyyə haqda məlumata sahibdir, hər kəs kosmologiya bilir, hər kəs təkamül nəzəriyyəsi haqda bilir hətta bu haqda uzun-uzun yazılar da yazırlar, ətrafdakı hər kəsin hər mövzuda danışacaq nəyisə var. amma tək mənbələri var: populyar elm kitabları, məqalələri və s. axı populyar elm mənbələri bir insanın hansısa mövzu haqda bilirəm deməsi üçün nə dərəcədə yetərli ola bilər? ola bilməz. amma bunu görmək üçün, bu saxta intellektualların öz yetərsizliklərini görmələri üçün gərək ki birinci həqiqi elmlə baş yorsunlar: görsünlər ki, o beş-altı hərfli adı olan elm sahələrinin balaca bir alt sahəsində belə ustalaşmaq üçün illərlə çalışmaq, məqalələr oxumaq, yuxusuz gecələr keçirmək lazımdır. çürükçülüklə elm adamı olunmur!
populyar elm ümumi kütlələrə nəsə öyrətmir. yanlış bilgiləndirir və yanlış yönləndirir. təəssüf ki mən də ilk başlarda bu populyar elm zəhərindən dadmışdım; amma nə yaxşı ki bir nöqtədən sonra yetərsiz qaldığımı görüb həqiqətən nəsə öyrənməyə başladım. bu da təsadüfən baş vermişdi; təsadüfən əlimə ümumi nisbiliklə bağlı bir dərs videosu düşmüşdü (indi də youtube-da var) sonra o leksiyada baxıb anlaya bilmədiyim riyazi terminləri, mövzuları araşdıra-araşdıra irəliləmişdim; sonra da təbii ki topologiya, həndəsəyə, riyaziyyata vurulduğumu kəşf etmişdim. həmin dərs videosu: https://www.youtube.com/watch?v=forpkakzwx8
irəlilədikcə və hər mövzuda minlərlə təzə termin, öyrəniləcək yeni yeni şeylər gördükcə populyar elmin necə bir illuziya yaratdığına və zərərli olduğuna, necə bir çox mövzunu səhv şərh etdiyinə şahid olmuşdum. həqiqi elm ilə məşğul olan insanlar bilmirəm deməkdən utanmırlar. çünki üzməyə başladıqca, çabaladıqca elmin o qədər dərin olduğunu görürlər ki; ya hər şeyi bilə bilməyəcəyini qəbul edib öz kiçik sahəndə üzməyə davam etməlisən ya da batmalısan. riyaziyyatın 99%ni və bəlkə də daha da çoxunu bilmirəm. cəbri həndəsə haqda bəsit bir-iki səhifəlik şey oxumuşam məsələn. amma o mövzu haqda söhbət düşsə açıb ağzımı danışmaram; qısaca bilmirəm deyərəm. çünki o haqda biliklərim səthidir. ya da təkamül nəzəriyyəsi haqda mövzu açılsa ümumiyyətlə qarışmaram. bu o demək deyil ki, nəzəriyyədən xəbərim yoxdur vəya haqqında nəsə oxumamışam. lap ciddi elmi mənbələrdən də təkamülü araşdıra, oxuya və nəsə deyə bilərəm. amma heç vaxt qalxıb bu mövzuda müzakirələrə qatılmaram, fikir bildirsəm belə böyük ehtimalla səhv demiş ola bilərəm cümləsini qeyd edərəm, çünki bioloq deyiləm və səhv etmə ehtimalım çoxdur.
əlimin altındakı mənbələr populyar elmi yox ciddi, peer-review jurnallardan olan mənbələr olsa belə, yüz dənə belə mənbəm olsa belə illərini bu işə vermiş, gecəsini gündüzünə qatmış bir təkamül nəzəriyyəçisindən daha yaxşı bilə bilmərəm təkamül nəzəriyyəsini. həqiqi elm bizə öz limitlərimizi görməyə imkan verir; populyar elm isə elə illuziya yaradır ki, sanki hər şey haqda ustalıqla fikir sahibi olmaq mümkündür, asandır, sanki elm sadəcə bu cür işləyir, sanki bəsit bir prosedurdur. bu da saxta, tuxta intellektualların yaranmasına səbəb olur.
ən qəribəsi bir də populyar fəlsəfəçilər çıxıb başımıza. new atheism yayılandan sonra daniel dennett oxuyub şüur haqda böyük böyük danışanlarımı deyim, dawkins, sam harris oxuyub tanrıya qarşı arqument gətirənlərimi deyim, yarım yarımçıq bilgisi ilə filosofluq edənlərimi deyim.
bəzən bu tuxta ateistlərin yazılarını oxuyuram. qəribəsi teistlərin də bir zibildən başı çıxmadığı üçün bu tuxta ateistlərin arqumentlərindəki boşluqları görə bilmirlər gariplerim. bunun səbəbkarları da üstdə adını çəkdiyim yeni ateizmdir. eynən populyar elmçilər kimi bu insanlar da fəlsəfə mövzularını bayağılaşdırır və ortaya tuxta düşüncə adamları çıxır.
bütün düşüncələrin içi belə boşaldılır, keçən gün bu entrydə də yazdım: https://soz6.com/entry/293295 - politically correct tiplər hansılar ki bir zibil qanmırlar və sadəcə populist çıxışları bacarırlar - bu tiplər də həmin içi boşaldılmış düşüncələrin məhsullarıdır.
o qədər qeyri-səmimi görünürlər ki. nəyi müdafiə etsələr ona qarşı antipatiya yaradacaq səviyyədə qeyri-səmimidirlər üstəlik.
bir az yeniyetmələrə məsləhətlər dadında olacaq və sən kimsən ki məsləhət verirsən də deyə bilərsiz amma siz allah bir sahəni seçin və düzəməlli öyrənin, bacardığınızın ən yaxşısını etməyə çalışın.
Deməli belə, hardasa 3 cü kursun sonları idi, hətta imtahan ərəfələri idi, havalar inanılmaz dərəcədə gözəl keçirdi may ayında ola biləcək maksimum gözəl havalar idi. Biri ilə tanış olmuşdum sadə deyimlə ondan xoşlanırdim, hər şey normal idi, sonra isə mənim üçün gözlənilməz hisslər özünü büruzə verməyə başladı çox qəribə idi. Onunla flirt etməyə başlayandan sonra , qəribə bir sehr məni bürüdü; sanki özümə doğru ilk addımlarımı atırdım. Elə bil ki, onunla birlikdə yox, özümlə birlikdə olmağa başlamışdım. İçimdə unudulmuş bir güzgü vardı, o güzgünün tozu silinirdi, mən orada özümü görürdüm. Özümü sevməyi öyrənirdim, amma bu sevgi yeni doğulan bir uşaq kimi idi – saf, utancaq, amma işığa doğru boylanmağa həvəsli. Hər an özümü yenidən kəşf edirdim, sanki bir zamanlar tanımadığım biri məni qucaqlayırdı. Bu hisslər sehrli idi; hər şey mənim içimdə, lakin eyni zamanda ondan qaynaqlanırdı.
Maraqlısı isə o idi ki, həyatımda flirtler olmuşdu bundan əvvəldə də amma mən bu duyğunun sehrine ilk dəfə qapılırdım. Mən bu adamla danışmağa başlayandan özümü inanılmaz dərəcədə sevməyə başlamışdım (kii,bundan öncə mən özümün heç fərqində belə deyildim yəni özgüvən anlamında yox sadəcə özsevginin nə olduğunu belə bilmirdim) bu səbəblərə görə bu duyğu mənim üçün bir ilk idi, sonra isə nə baş verdi? məndə bu cür hislər özünü göstərmeye başladı: özünü max həddə sevməyə başlamaq, özümü kəşf etmək istəyi, güzgünün önündə duranda "offf çox gözəl görünürsən mariaa" deməklər, imtahanım bərbad keçəndə belə, "yaxşıki varam" deməklər, mən hər şeyin ən gözəlinə layiqəm kimi və's. Bu sehrli, mənim üçün ilk olan hisslər məndə baş alıb getməyə başladı gün keçdikcə.
Halbuki ətrafımdaki yaxın dostlarım bunun normalda tərsinə olmalı olduğunu vurğulayırdılar yəni bir növü kimləsə flirt edəndə insan qarşıdakıni çox sevməyə başlayır, onu özəl falan görməyə başlayır, bir növü onun bizim üzərimizde yaratdığı hissləri sevməyə başlayırıq amma mən öz varlığımın, özümdə üstü tozlanmış bütün varlığımın, ruhumun fərqinə varmağa başlamışdım. Təsəvvür edin ki, mənimlə görüşmək istəyənde deyirdim ki, bugün özümlə vaxt keçirəcəm yəni bilirsiz necədir, sanki içimdən yeni bir insan çıxıb mənim maksimum dərəcədə sevdiyim və mən bu bir zamanlar içimdə yatan ruhumu götürüb durmadan özümlə vaxt keçirməyə başlayırdım.
Bu hisslərin yaranması üçün nə edirdi bilmirəm inanın, o bunun fərqinde belə deyildi, yəni sadəcə məni çox istəyirdi birlikdə vaxt keçirirdik falan yəni deyim ki, ay məni terifleyirdi bütün günü, ay nəbilim mən ekstra belə edirdi zad yox idi elə şeylər, ən sadə və normal bir flirt dönəmi idi.
Həm kim niye qarşıdakı yeni tanıdığı birinin üzərində belə bir hiss yaransın deyə cəhd göstərər ki? Cavab verirəm təbiki də Heç kim .
Bu onun fərqində olmadan da olsa necəsə məndə bu hislerin yaranmasına səbəb olduğu üçün onu da çox istəyirdim öz növbəmdə, onunla həmişə çox gözəl əlaqəm olduğunu vurğulayıram təbii ki, sadəcə hərşeyin bir sonu olur qısa da olsa mənim üzərimdə yaratdığı bu davamlı hisslər üçün ona həmişə təşəkkür edirəm içimdə.
Təsadüfən adlandırdığımız bəzi şeylərin məsələn; həyatımıza daxil olan hər bir insanın əslində bir vəzifəsi olduğuna məni inandıran insan olub, onun mənim həyatıma daxil olma vəzifəsi mənə özümü tanıtmaq, xatırlatmaq öz sevgimi aşılamaqdan idi və özü də fərqində olmadan sehrli toxunuşunu edib çıxdı, daha doğrusu hekayəmdəki rolu bitti.
Mən isə özümün ola bildiyim ən gözəl halıma çevrildim özümü çox sevdim o zaman dilimindən sonra özümü, ruhumu, varlığımı bütün hər şeyimi ən pik həddə sevib ruhən daha sağlam və özgüvənli, ən pik, yüksək frekansda özsevgiyə sahib birinə çevrildim..
əsl adı maria sklodowska olan kişilərin hakim olduğu fizika və kimya dünyasına girməyi bacaran fransız alim. 2 dəfə nobel mükafatı alan marie ilk mükafatını fizika sahəsində qazanmışdı. o, bu mükafatı əri pierre curie ilə birlikdə etdiyi radioaktivliklə bağlı işlərin nəticəsində qazanmışdılar. əri öləndən sonra isə marie ikinci dəfə kimya sahəsində nobel mükafatı aldı. 
